Pál Hermann

“Ik weet niet waarom het stuk me zo betoverde in het begin. Het was echt een buitengewone ervaring toen we het voor het eerst met orkest speelden. De muziek sprak meteen tot me.” Dat zegt cellist Clive Greensmith over de gereconstrueerde versie van het Celloconcert van Pál Hermann. Het stuk speelt een belangrijk rol in een documentaire in wording waarin het leven van componist Pál Hermann centraal staat.

Muzikale nalatenschap Pál Hermann

Het manuscript van het Celloconcert lag samen met andere partituren jarenlang bij Hermanns dochter Corrie opgeborgen, totdat zij op een dag Eleonore Pameijer op de radio hoort vertellen over het werk van de Leo Smit Stichting. Op dat moment herinnert ze zich een doos met bewaard gebleven partituren van haar vader die ze aan Pameijer laat zien. Dan blijkt dat Hermann naast uitvoerend cellist ook een verdienstelijk componist was.

In de jaren daarna duiken na archiefonderzoek van onder meer kleinzoon Paul van Gastel nog meer partituren op. Hij zet zich sindsdien in om het werk beschikbaar te maken via de gratis partiturenwebsite IMSLP.org en door opnames van de werken te laten maken. In maart 2024 verscheen de derde en laatste cd met opnames van de bewaard gebleven partituren.

De levensloop van Pál Hermann

Hoewel het oeuvre van Hermann in de afgelopen jaren aan de vergetelheid is onttrokken, was hij in eerste instantie vooral bekend als cellist. Hij studeerde aan de Franz Liszt Academie in Boedapest en raakte daar bevriend met violist Zoltán Székely (die ook veel in Nederland zou spelen, bijvoorbeeld in Concertgebouworkest). Hermann had als hoofdvak cello, maar hij kreeg ook compositieles van Zoltán Kodály. En ook de lijn naar Béla Bartók was kort: met het Hongaars Strijkkwartet speelde hij premières van zijn strijkkwartetten.

Vanaf de jaren 20 begint Hermann internationaal naam te maken als cellist. Hij speelt (vaak met Székely) in kamermuziekoptredens in Nederland en heel Europa. Ook pianisten als Geza Frid en Eduard van Beinum behoren tot zijn kamermuziekpartners.

Székely en Hermann raken bevriend met het echtpaar De Graaff-Bachiene die hun mecenassen worden. Ze krijgen een Stradivarius-viool en Guarneri-cello. Ook logeren ze vaak bij hen. Tijdens een concert in Amsterdam ontmoet Hermann het nichtje van het echtpaar, Ada Weevers. Ze trouwen in 1931 en gaan dan in Berlijn wonen. In 1932 wordt hun dochter Corrie in Amersfoort bij de ouders van Ada thuis geboren.

In 1933 wordt het bruisende muziekleven in Berlijn abrupt afgebroken als Hitler aan de macht komt. Joodse musici worden ontslagen en velen verlaten het land. Hermann gaat met zijn gezin naar de familie in Amersfoort.

In de vakantie van die zomer verdrinkt Ada bijna bij het zwemmen in zee. De daaropvolgende longontsteking overleeft ze niet. Terwijl Corrie bij haar grootouders in Amersfoort blijft wonen, vertrekt Hermann naar Brussel waar hij lid wordt van het Gertler Kwartet. Hij blijft ook optreden als solist. Tussendoor komt hij op bezoek bij zijn dochter.

Vanaf 1936 woont hij in Parijs. Daar ontmoet hij Székely en Bartók voor het laatst als de twee in zijn appartement het nieuwe vioolconcert van Bartók repeteren.

Tweede Wereldoorlog

In 1939 komt Hermann voor het laatst op bezoek in Nederland. De oorlog hangt dan al in de lucht, al heeft Corrie dat als kind nog niet door. Haar vader brengt op die gelegenheid voor haar verjaardag een Franse uitgave van het verhaal van Babar het kleine olifantje mee. Hij kan nog net terug naar Parijs als de oorlog uitbreekt. Hij meldt zich daar aan om ondersteunend werk voor het leger te doen. Zijn cello brengt hij onder bij het echtpaar De Graaff die zich in Zuid-Frankrijk hebben gevestigd. Als Frankrijk capituleert, vertrekt Hermann naar Toulouse, dat dan nog niet door de Duitsers wordt bezet. Wel worden Joden vervolgd, dus hij neemt een valse identiteit aan.

In die periode geeft hij celloles en af en toe speelt hij nog een recital. Via brieven (die langs de censor moeten) correspondeert hij met zijn familie in Nederland, en stuurt bovendien een vervolgdeel van Babar naar Corrie. Vanaf 1942 is de Gestapo ook actief in Toulouse en moet Hermann zich verschuilen. Hij kan het echter niet laten om af en toe toch naar buiten te gaan. Tijdens een straatrazzia wordt hij opgepakt en doorgestuurd naar verzamelkamp Drancy bij Parijs. Op 15 mei 1944 staat zijn naam op de transportlijst Arbeitsjuden nr.73 richting Auschwitz. Het transport wordt echter doorgestuurd naar Litouwen en Estland. Van dat transport komt bijna niemand levend terug. Het lot van Pál Hermann is onbekend.

Na de oorlog is voor de familie onduidelijk wat er met Hermann gebeurd is. In die periode keren er soms nog onverwacht mensen terug van hun ontberingen. Pas als Corrie jaren na de oorlog in Frankrijk op zoek gaat in archieven, vindt ze bewijs van zijn transport.