Vrijheid is een open boek: Lezersmars in Utrecht tegen censuur

Volgens Molenaar zijn er talloze voorbeelden van boeken die door de eeuwen heen op zwarte lijsten terechtkwamen. Soms gaat het om zware politieke thema’s, soms om iets kleins. Zo werd in de jaren negentig in de Verenigde Staten zelfs het kinderzoekboek Waar is Wally verboden in bibliotheken. De reden? Op een van de platen was in het piepkleine een vrouw te zien met een losgeschoten bikinitopje. "Een minuscule tepel zorgde voor zoveel commotie dat het boek uit de schappen moest verdwijnen", vertelt Molenaar. "Zo’n klein detail staat vaak symbool voor iets groters: de invloed van groepen mensen op boeken, zeker op kinderboeken."

Het vrije woord onder druk

Die voorbeelden zijn vandaag de dag actueler dan ooit. In de Verenigde Staten neemt het aantal ‘book bans’ toe. Schrijvers en uitgevers krijgen te maken met censuur, bedreigingen en soms zelfs geweld. "Je ziet dat er steeds meer boeken verdwijnen, maar ook dat mensen ze simpelweg niet meer kopen", legt Molenaar uit. "Wat je niet hebt, kan je niet verbieden. Het is een sluipende manier om meningen uit de samenleving te halen."

Tegelijkertijd ziet ze in Nederland en in veel bibliotheken juist het tegenovergestelde. "In de Bibliotheek Rotterdam bijvoorbeeld is er veel nieuwsgierigheid en ruimte voor gesprek. Daar merk je hoe belangrijk het is dat er meerstemmigheid blijft bestaan. Dat is ook precies waar de Lezersmars voor staat: vrijheid van lezen en schrijven mag nooit vanzelfsprekend worden gevonden. Een boek bijt niet."

Molenaar ziet haar eigen werk vooral als middel om dat gesprek gaande te houden. In Verboden Boeken vertelt ze in 24 korte artikelen over verboden titels uit alle hoeken van de wereld: van Het Achterhuis en Marvel Comics tot de verhalen van de spin Anansi en de Koran. Het boek wordt gebruikt in klaslokalen, bibliotheken en leesclubs. "Het helpt mensen om na te denken over de vraag: welk boek had jij nooit willen missen?"

Vrijheid nooit vanzelfsprekend

Ook actuele voorbeelden tonen de urgentie aan. In Texas werd een lerares ontslagen omdat ze voorlas uit Het Achterhuis van Anne Frank. “Dat gaat ontzettend ver,” aldus Molenaar. “En het laat zien hoe noodzakelijk het is dat we in gesprek blijven en open blijven spreken.”

Molenaar loopt morgen zelf mee in de Lezersmars in Utrecht. "Omdat vrijheid van lezen en schrijven nooit vanzelfsprekend is. En omdat boeken ons altijd een wereld openen, een wereld die we niet kwijt mogen raken."