Elsa Barraine

Barraine werd geboren in 1910 in een muzikaal nest in Frankrijk. Haar moeder was pianiste en haar vader was solocellist bij de Opéra de Paris. Al op jonge leeftijd werd haar talent opgemerkt, en begon ze haar studie ze aan het Conservatorium van Parijs bij componist Paul Dukas. Barraine won als negentienjarige de Prix de Rome met het werk La Vierge guerrière, wat ze baseerde op de nationale Franse oorlogsheld Jeanne d'Arc. Hiermee trad ze in de voetsporen van Lili Boulanger en was de vierde vrouw ooit die de Prix de Rome won.

Muziek als maatschappelijk wapen

Barraine zag muziek niet alleen als kunst, maar ook als een middel om zich uit te spreken tegen onrecht. Ze vond dat kunst een maatschappelijke functie had en toegankelijk moest zijn voor iedereen – ook voor de arbeidersklasse. Die overtuiging kwam naar voren vanaf de
jaren '30 toen Europa geconfronteerd werd met de opkomst van fascisme en nazisme. Als Joodse vrouw voelde Barraine de dreiging persoonlijk, wat ze nadrukkelijk liet doorklinken in haar werk.

Een voorbeeld daarvan is Symfonie nr. 2 uit 1938, getiteld Voïna, wat Russisch voor oorlog is. De symfonie bestaat uit drie delen, met als hart een indringende Marche funèbre. Kenmerkend is de krachtige en heldere orkestratie, met onregelmatige ritmes en pittige harmonieën die doen denken aan Prokofjev en Stravinsky in hun neoklassieke fase. Het slotdeel heeft daarentegen een relatief lichte toon. Het werk vermijdt pathos en blijft eerder beheerst, met een neoklassieke objectiviteit in plaats van uitgesproken emotie. Toch is de boodschap helder: muziek kon, en moest, reageren op de wereld waarin het ontstond.

Docent en mentor

Na de bevrijding hervatte Barraine haar muzikale carrière. Ze schreef muziek voor film en theater en ze keerde in 1952 als professor terug naar het Conservatoire National de Supérieur de Paris. Die rol lag haar goed. Er was zoveel belangstelling voor haar lessen dat ze in 1969 de muziekanalyseklas mocht overnemen van Olivier Messiaen.

Een indrukwekkend oeuvre

Elsa Barraine overleed op 20 maart 1999. Ze was niet alleen een bevlogen componist, maar ook een gedreven activist en pedagoog. Toch bleef haar naam in de schaduw van haar tijdgenoten, ondanks een indrukwekkende carrière die zich uitstrekte over bijna zeven decennia. Haar werken zijn een waardevolle bijdrage aan het Franse muzikale erfgoed van de 20e eeuw. Ze liet een rijk en veelzijdig oeuvre na, met opera’s, balletten, cantates, symfonieën en kamermuziek.