Hoe blijft muziek vernieuwen? Gaudeamus experimenteert al 80 jaar radicaal

"Geen enkele componist die ik ken is specifiek met typisch Nederlandse muziek bezig", zegt Bart de Vrees tegen Podium. "En wat nieuwe muziek is, is ook een lastige vraag. Het komt al lang niet meer alleen uit de traditie van gecomponeerde muziek, want op Gaudeamus wordt het veel breder getrokken door crossovers met pop, elektronica of improvisatie of zelfs beeldende of conceptuele kunst."

De Vrees werkt als percussionist met symfonieorkesten en ensembles en improviseert in bands. Als componist schreef hij muziek voor zowel Nederlandse als internationale ensembles, theaterproducties en individuele musici. "We zitten in een transitie. Er gebeurt veel op politiek, economisch en technologisch gebied. Hoe kunnen we als makers de autonomie weer terugpakken?"

Ontmoetingsplek

Het probleem volgens de Vrees zit hem in een gebrek aan vrije ruimte, zowel fysiek – te weinig plekken voor kunstenaars om te werken, presenteren en ontmoeten – als mentaal, in de vorm van een plek in de media voor een kritisch discours. "Hoe kunnen we als makers weer de autonomie terugpakken, meer zeggenschap krijgen en een tegenkracht ontwikkelen tegen het heersende narratief van geld verdienen?"

Het Gaudeamus Festival is volgens hem een van de manieren voor makers om weer te ontmoeten, te presenteren en te experimenteren. "Live iets gemaakt zien worden op een plek waar jij ook lijfelijk onderdeel van bent, dat wordt in de toekomst alleen maar urgenter."

Fysiek en live

Die fysieke interactie is dan ook precies waar het Gaudeamus Festival in haar constante ontwikkelingsdrang een lijn trekt. "We gaan nog wel uit van een klassiek instrumentarium, al dan niet met nieuwe technologische toepassingen, effecten of nieuwe instrumenten", zegt artistiek directeur Martijn Buser. "Verder is de enige basis makers onder de 35 jaar."

Die criteria waren in het verleden wel anders. "In de jaren '70 en '80 was er een strenge selectie van wie er wel en niet onder hedendaagse muziek werd geschaard", zegt Buser. "Iedereen die iets met tonaliteit deed, werd als het ware doodgezwegen bij Gaudeamus. Toen ik in 2021 de leiding kreeg, wilde ik de oogkleppen af en het programma en publiek verbreden. Je kan alleen tachtig worden als je blijft ontwikkelen en veranderen."

Bestaat nieuwe muziek nog wel?

Maar is inmiddels niet alles al uitgeprobeerd en gedaan op het gebied van muziek? "Ik denk dat de menselijke geest altijd in staat is tot het maken van verrassende, nieuwe dingen waarvan niemand wist dat het bestond", denkt Bart de Vrees. "Op Gaudeamus denk ik ook keer op keer: zo heb ik het nog nooit gehoord. Maar het kan ook bestaande muziek zijn: zo was ik laatst nog helemaal ondersteboven van een plaat van John Coltrane. 30 jaar oud, maar wat een rijkdom en inventiviteit."

Ook Martijn Buser wordt naar eigen zeggen nog wekelijks verrast door nieuwe klankbeelden, bijvoorbeeld door de Javaanse zangeres Peni Candra Rini die het laatst concert van het Gaudeamus festival op zondag verzorgt. "Zij vertrekt vanuit de traditionele folkloristische klank van Oost-Javaanse muziek en gamalan, maar doet iets radicaal anders door met jazz musici te werken", zegt Buser. "Dus ja, ook ik ben nog op mijn kop te krijgen."

Het Gaudeamus Festival vindt plaats van 10 t/m 14 september op verschillende locaties in Utrecht. Op zondag 14 september wordt de Gaudeamus Award uitgereikt aan een van de vier genomineerde jonge componisten.