Een primeur in orgelland: expressief ventiel voor het eerst onthuld in Orgelpark

De mechaniek uitgelegd

Podium sprak met Hans Fidom, hoogleraar Orgelkunde aan de VU Amsterdam en verantwoordelijk voor het Kennisprogramma van het Orgelpark: “In traditionele orgels werkt het toetsenbord grotendeels als een schakelaar: toets indrukken is klank aan, toets loslaten is klank uit”, legt hij uit. “De organist heeft daarmee voornamelijk invloed op het begin en het einde van de toon – en zelfs dan is het einde vaak muzikaler vorm te geven dan het begin. Het hele middengebied van de toon is tot nu toe grotendeels onaanraakbaar geweest.”

Dynamiek en expressie onder controle

Daar brengt Scriba nu verandering in. Hij ontwikkelde een ventiel dat de beweging van de toets blijft volgen, ook nadat deze is aangeslagen. Daardoor wordt de luchtstroom naar de pijp continu beïnvloed, wat subtiele variatie in zowel dynamiek (door winddruk) als toonhoogte mogelijk maakt. Het orgel krijgt daarmee een flexibiliteit die doet denken aan wat blokfluitisten met hun adem bereiken, of aan het klavichord – het toetsinstrument waarop Bach zelf thuis oefende. Scriba stelde zich vanaf het begin een helder doel: de technologie moest zowel begrijpelijk zijn voor organisten als haalbaar voor orgelbouwers.

En dat is gelukt. De uitvinding is technisch relatief eenvoudig, maar het muzikale effect is groot. Voor het eerst wordt het midden van de toon – het deel waarin bij andere instrumenten de meeste expressie zit – beheersbaar. Daarmee verandert het orgel fundamenteel. "Het resultaat is te vergelijken met de variabiliteit die blokfluitisten hebben in hun klank", aldus Fidom.

De onthulling in het Orgelpark

De ontwikkeling van het nieuwe ventiel hield Scriba tot nu toe bewust stil, vanwege lopende patentprocedures. Tijdens het symposium op 7 juni maakt hij de uitvinding voor het eerst publiek.

Scriba's demonstratie vindt plaats tijdens de slotdag, zaterdag 7 juni, van het driedaagse Internationale Orgelpark Symposium in Amsterdam. Naast zijn presentatie zijn er tal van andere bijdragen over nieuwe technologieën, onderzoek en de toekomst van het orgel als expressief instrument. De toegang is gratis en het volledige programma is te vinden op orgelpark.nl.