Dof of helder: Japanners zoeken uit hoe je pianotoetsen indrukt voor de juiste klankkleur

Het klinkt logisch dat pianisten de klankkleur beïnvloeden door de manier waarop ze de toetsen aanraken. Het Japanse onderzoek onder leiding van Shinichi Furuya heeft nu met verfijnde apparatuur in kaart gebracht wat voor aanraking er nodig is voor de specifieke klankkleuren licht, zwaar, dof, helder, melancholisch en opgewekt.

Een stuk of twintig professionele pianisten moesten een bepaalde etude met deze verschillende klankkleuren spelen. Vervolgens waren er geoefende en niet-geoefende luisteraars die moesten aangeven hoe zij de klank ervaarden. Vaak kwam die overeen met hoe de pianist het bedoeld had.

Technisch debat

Muziekonderzoeker Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam noemt het onderzoek eigenlijk een 'technische uitdaging'. Het ging om de vraag of je een concertopname kunt reduceren tot een paar meetbare getallen. De ene kant van het debat zegt: 'je kan niet alle nuance van een pianist in drie getallen vangen, als je het zou terugspelen klinkt het als een machine.'

Maar dit onderzoek, in samenwerking met Sony, laat zien wat er méér voor nodig is: timing, hoe snel je een toets indrukt en met hoeveel kracht, en de manier waarop je noten tegelijkertijd speelt. Dat kun je meten. En daarmee kun je een specifieke concertopname precies weer zo laten terugspelen op diezelfde concertvleugel met behulp van een computer.

Uiteindelijk toont dit onderzoek aan dat je de subjectieve ervaring van een dof of helder geluid in meetbare waarden kunt uitdrukken.

Mens vs. machine

Betekent dit dat we nu ook preciezer piano kunnen leren spelen? "Ik denk niet dat een pianoleraar hier iets aan heeft", zegt Honing. "Volgens het onderzoek zou je dan bij wijze van spreken 1 milliseconde later moeten spelen voor een bepaalde klank, en dat kan geen mens nadoen."

Een machine kan dat wel, geeft Honing toe. "Maar het is een misverstand dat dit onderzoek aantoont dat voortaan machines kunnen pianospelen. De pianist doet nog steeds een hele hoop werk wat niet uit te leggen valt. Dat is dan expressie."