Een blik ín de Stradivarius, zonder hem open te maken!

Architectuur in muziek

Charles Brooks is een Nieuw-Zeelandse fotograaf en voormalig professioneel cellist die internationale bekendheid verwierf met zijn project Architecture in Music. In deze serie onderzoekt hij de verborgen binnenruimtes van muziekinstrumenten zoals violen, hoorns en piano's. Door gebruik te maken van aangepaste medische endoscopen en hoogwaardige camera's legt hij met chirurgische precisie de interne structuren vast.

Primeur

“Het is de eerste keer dat een Stradivarius op deze manier gefotografeerd is,” schrijft hij op zijn website Architecture in Music. “En dat zegt nogal wat, want er is uitvoerig onderzoek gedaan naar zijn instrumenten. Ze zijn gescand, gemeten, in MRI-scans gelegd, er zijn röntgenfoto’s genomen en ze zijn op alle denkbare manieren akoestisch getest.”

Tot nu toe moest voor zulke beelden het bovenblad worden verwijderd - een risicovolle ingreep die liever vermeden wordt. Brooks vond een alternatief: via het eindknopje (waarmee het staartstuk onderaan de viool is bevestigd) bracht hij aangepaste medische endoscopen in. “Hierdoor kon ik de binnenkant fotograferen zonder de bouw of integriteit van het instrument aan te tasten”, aldus Brooks.

'ex Hämmerle – ex Baumgartner'

De gefotografeerde viool is de “ex Hämmerle – ex Baumgartner”, gebouwd in 1717. Het instrument is vernoemd naar twee prominente voormalige eigenaren: Theodor Hämmerle, een Weense industrieel en verzamelaar, en de Zwitserse dirigent Rudolph Baumgartner. Tegenwoordig wordt de viool bespeeld door de Australische violist Daniel Dodds, artistiek leider van de Lucerne Festival Strings. De viool is in beheer van de Festival Strings Lucerne Foundation.

Een Stradivarius in handen krijgen

“Toegang krijgen tot een Stradivarius is het moeilijkste onderdeel”, schrijft Brooks. “Er zijn er nog maar zo’n 500 over en de meeste worden dagelijks bespeeld of bevinden zich in collecties. Mijn achtergrond als cellist heeft zeker geholpen om het vertrouwen van eigenaren te winnen.”

Hoe ziet de binnenkant eruit?

Brooks: "Het interieur van de viool is opvallend gaaf. Het bovenblad heeft een bijzonder fijne nerfstructuur. Het vlammenpatroon op het achterblad is, hoewel verzacht door de tijd, nog zichtbaar. Er zijn sporen van subtiele reparaties te zien: een verstevigingslatje onder de zangbalk en een grotere ‘pleister’ onder de f-gaten. Niet bedoeld als herstel, maar als versterking. De bovenbladen van Stradivarius zijn erg dun en deze aanpassingen voorkomen schade zonder de integriteit van de klank aan te tasten. De afwerking is zó verfijnd dat de nerf van het nieuwe hout naadloos overgaat in het origineel."

Zoals bij vrijwel alle Stradivarius-violen is ook hier de hals vervangen, om het instrument geschikt te maken voor moderne speeltechniek en de hogere snaarspanning.

Zo ziet de binnenkant eruit:

Endoscopen en rijst

Brooks werkte samen met vioolbouwer Rainer Beilharz. Hij verwijderde de snaren en de kam, waarna het eindknopje werd losgemaakt. Via deze opening konden de laparoscopen - oorspronkelijk ontworpen voor kijkoperaties in de buik - worden ingebracht. Maar eerst werd het instrument gereinigd met... rijst. Door ongekookte rijst in de klankkast te laten rollen, hecht het stof zich aan de korrels. Daarna wordt de rijst er via de f-gaten weer uitgeschud.

Stof wordt op de macrofoto's sterk uitvergroot, dus het is essentieel dat het zo goed mogelijk wordt verwijderd.

De fotoshoot

De fotosessie duurde uren. De twee laparoscopen werden onder een vaste hoek van 30° in kleine stappen gedraaid om een panoramisch beeld te creëren. Lichtinval en projecties via de f-gaten werden apart gefotografeerd. Ook werden zogenoemde ‘dark frames’ gemaakt om ruis in de sensor te minimaliseren. In totaal bestond de uiteindelijke compositie uit meer dan 250 beelden.

De temperatuur van het instrument werd voortdurend gemonitord. Elke flitsopname verhoogde de oppervlaktetemperatuur met ongeveer twee graden. Die mocht nooit boven de 28°C komen - ter bescherming van de originele lak, waarvan de exacte samenstelling nog altijd onbekend is. Na elke opname werd tien seconden gewacht, terwijl een laserthermometer constant controleerde.

Luister hier naar de bewuste Stradivarius, bespeeld door Daniel Dodds: