Hildegard von Bingen

Het is het jaar 1141 als er iets bijzonders gebeurt in het klooster Disibodenberg in Duitsland. De abdis van dit nonnenklooster wordt overvallen door iets goddelijks: ze krijgt een visioen. De vele die zullen volgen zullen allesbepalend zijn voor haar geschriften en muziek. Wie was deze opmerkelijke en veelzijdige Hildegard von Bingen?

Hoe werd Hildegard von Bingen componist?

Voordat Hildegard von Bingen het klooster in ging, groeide ze op in een adellijk gezin in het slot van Bermersheim, vlakbij het Duitse Mainz. Ze was het tiende kind in de familie en werd bij haar geboorte al door haar ouders voorbestemd voor God. Toen Von Bingen 8 jaar was, werd haar opvoeding daarom toevertrouwd aan Jutta Von Sponheim. Zij was overste van een religieuze vrouwengemeenschap die ze had gesticht bij de abdij van Disibodenberg. Zo kreeg Von Bingen een zeer intellectuele en religieuze vorming: ze leerde Latijn, bestudeerde Bijbelteksten en verdiepte zich onder andere in filosofie, geneeskunde en waarschijnlijk ook muziek.

Toen Jutta Von Sponheim in 1136 overleed, werd Hildegard von Bingen door de andere vrouwen gekozen als haar opvolger. Omdat de gemeenschap zich onder leiding van Von Bingen ontwikkelde tot een centrum van cultuur en spiritualiteit, wilden steeds meer jonge vrouwen toetreden. Von Bingen besloot dat de vrouwelijke gemeenschap los moest komen te staan van het mannenklooster. Zo stichtte ze in 1147 bij Bingen am Rhein een nieuw, zelfstandig klooster voor vrouwen. Hier was het mogelijk om naast een religieus ook een intellectueel leven te leiden, iets wat buiten de kloostermuren niet mogelijk was voor vrouwen.

Hoe zagen de visioenen van Hildegard von Bingen eruit?

Toen Hildegard von Bingen 42 jaar was, begon ze goddelijke visioenen te krijgen. “Er kwam een vurig licht als een bliksemstraal uit de hemel op mij neer”, heeft ze beschreven. “Het doorstroomde mijn hoofd en zette mijn inborst en hart in vuur en vlam, als een gloed die niet verbrandt maar wel verwarmt… Nu begreep ik plotseling ten diepste de betekenis van de Heilige Schrift.” Met behulp van haar goede vriend en monnik Volmar en zuster Richardis di Strade noteerde ze de visioenen, zoals een stem in haar opdracht gaf te doen. De visioenen konden zo overweldigend zijn, dat ze er ziek van werd en in bed moest blijven.

Haar mystieke ervaringen werden voorgelegd aan de kerkelijke autoriteiten en uiteindelijk paus Eugenius III. Hij verklaarde dat de visioenen authentiek waren en moedigde Von Bingen aan om ze op te blijven schrijven. Zo kwam het dat ze een eerste boek maakte met beschrijvingen van haar visioenen: Scivias, oftewel, Ken de wegen van de Heer.

Wat is de muziekstijl van Hildegard von Bingen?

De visioenen waren niet alleen belangrijk voor de geschriften van Von Bingen, maar ook voor haar muziek: ze baseerde haar composities er namelijk op. Ze heeft wel eens gezegd dat ze de melodieën van engelen aangereikt kreeg. Von Bingen zag zichzelf niet als componist, maar als een instrument dat het goddelijke kon doorgeven in muziek. “Ik ben de bazuinklank van het levende licht”, zo omschreef ze het zelf.

Muziek was een essentieel en groot onderdeel van het kloosterleven. Het zingen van muziek werd namelijk gezien als een manier om God te eren. Zo werd in kloosters elke dag een mis gehouden en op acht momenten per dag werden er psalmen gezongen. Elk van de 150 psalmen kwam minimaal één keer per week voorbij. De muziek was niet bedoeld om van te genieten, maar om je mee te kunnen concentreren op de tekst. Het zingen van deze muziek vereiste namelijk een enorme discipline, zodat de hele geest op dat moment gewijd kon zijn aan God.

Von Bingen componeerde muziek in het verlengde van het gregoriaans. Dit zijn gezongen teksten in het Latijn die afkomstig zijn uit de Bijbel. Ze bestonden al toen Von Bingen werd geboren. Elk gregoriaans gezang heeft een vaste, eenstemmige melodie, die altijd op een vloeiende manier beweegt. Dit gebeurt echter niet willekeurig: de muziek staat volledig in dienst van de heilige tekst. Zo benadrukt het verloop van de melodie altijd de betekenis van de woorden die worden gezongen. De melodie omspeelt een bepaalde toon, maar zoekt voortdurend een weg omhoog. Daar ontplooit de klank zich helemaal, als een verwijzing naar het goddelijke dat met de muziek wordt vereerd.

Deze aspecten spelen ook een grote rol in de muziek die Hildegard von Bingen componeerde. Dit waren vooral hymnes, lofzangen op het goddelijke. Zo legt ze nadruk op belangrijke woorden door een lettergreep veel noten te geven, die in een vloeiende lijn voortbewegen. De muziek van Von Bingen is zeer virtuoos: er is een groot stembereik voor nodig en er zitten grote sprongen tussen de verschillende tonen in. Von Bingen schreef voor haar muziek zelf de teksten, die vol zaten met rijke beeldspraak.

Hoe overleed Hildegard von Bingen?

Op 17 september 1179 overleed Hildegard von Bingen op 81-jarige leeftijd. Ooggetuigen van dat moment vertelden hoe een lichtstraal vanuit de hemel op haar sterfbed scheen. In 1642 werden de relieken van Von Bingen overgebracht naar de abdij St. Hildegard in Eibingen, waar ze zich nog altijd bevinden.

In 2012 werd Von Bingen heilig verklaard. Op 6 oktober datzelfde jaar werd ze door Paus Benedictus XVI uitgeroepen tot Kerklerares vanwege haar bijdrage aan de katholieke leer met haar leven en geschriften. Slechts 34 personen in de hele geschiedenis hadden deze titel tot dan toe gekregen, waarvan er maar drie een vrouw waren – een zeer zeldzame eer dus.

Hildegard von Bingen staat vandaag de dag bekend als één van de eerste vrouwelijke componisten ooit. Hoewel er waarschijnlijk nog meer componerende vrouwen waren in haar tijd, kennen we juist Von Bingen omdat veel van haar muziek bewaard is gebleven – meer dan van welke middeleeuwse componist dan ook. Haar muziek wordt steeds meer gewaardeerd en wordt ook vaak als rustgevend ervaren.