Nieuwe podcast over ontslagen joodse musici van het Residentie Orkest

Het Residentie Orkest heeft in de Tweede Wereldoorlog tien joodse musici op straat gezet. Dat gebeurde onder druk van de Duitse bezetter. Maar in de geschiedschrijving van het Haagse orkest is er bijna niets over terug te vinden, ontdekte de huidige directeur Sven Arne Tepl.

Hij wil dat rechtzetten, en deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis van het Residentie Orkest alsnog aandacht geven. Ook wil Tepl laten horen en zien wie de ontslagen joodse musici waren. Een deel van hen overleefde de holocaust niet. Tepl vroeg aan KRO-NCRV-radiomaker Lex Bohlmeijer om er een podcast over te maken. Het werd een tweeluik met Sam Swaap als hoofdpersoon. Sam Swaap - Het ontslag van de concertmeester is vanaf 7 november (een dag voor Swaaps sterfdag) te beluisteren in de podcast Muziek tot leven.

Het eerste deel van dit nieuwe seizoen schetst de vooroorlogse carrière van Swaap als musicus. Hij was een geweldig talent, dat op zijn tiende al een eerste onderscheiding kreeg. Swaap werkte als orkestmusicus onder dirigenten als Mahler, Strauss en Toscanini, en werd in 1917 in Den Haag aangesteld als concertmeester. Die functie heeft hij onafgebroken tot 1941 vervuld.

Het tweede deel zoomt verder in op de oorlogsjaren. De joodse Swaap kwam via Westerbork in Theresienstadt terecht. Hij overleefde dat kamp, en ging bij terugkeer weer aan de slag bij het orkest. Niet voor lang. De verhoudingen waren zo sterk ontwricht dat Swaap na een paar jaar besloot om het orkest definitief te verlaten.

Ook gaat de podcast in op de historische context van het ontslag. Daar blijken archiefstukken van bewaard te zijn. Ook komt de vraag aan de orde of de symfonieorkesten in feite collaboreerden, doordat ze de hele oorlog hebben doorgespeeld zonder hun joodse musici. En dan is er nog een schilderij (zie hieronder), waarop Swaap te zien is met de andere leden van het internationaal beroemde Haagsch Strijkkwartet dat hij mede oprichtte. Dat schilderij is te koop. En de vraag is: moet het Residentie Orkest dit schilderij niet kopen, om een daad te stellen en zo het begin van de restauratie van het verleden kracht bij te zetten?

De podcast maakt deel uit van de serie Muziek tot leven – verhalen van musici in de oorlog van KRO-NCRV/NPO Klassiek over Nederlandse componisten en musici die zijn vervolgd en soms vermoord in de Tweede Wereldoorlog. Aan het woord in Sam Swaap – Het ontslag van de concertmeester komen Pauline Micheels, schrijfster van Muziek in de schaduw van het Derde Rijk, Philomeen Lelieveldt, conservator bij het Haags Gemeentearchief voor de collecties van het Nederlands Muziek Instituut, Sven Arne Tepl, algemeen en artistiek directeur van het Residentie Orkest, en Jan Leuiken, voorzitter van Stichting tot Behoud van de Joodse Begraafplaats in Wassenaar.

De podcast is gemaakt in opdracht van het Residentie Orkest en kwam tot stand dankzij de Vereniging Vrienden van het Residentie Orkest en het Fonds Residentie Orkest. Sam Swaap – Het ontslag van de concertmeester is een eerste verkenning van het functioneren van het Residentie Orkest tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het orkest heeft dr. Philomeen Lelieveldt gevraagd verder onderzoek te doen naar de rol van het orkest in deze periode.