Fauré’s Pénélope: vergeten opera centraal in Zomeravondconcert

De opera Pénélope

De opera Pénélope vertelt het verhaal van de trouwe Pénélope, die twintig jaar wacht op de terugkeer van haar man Ulysse (Odysseus) na de Trojaanse oorlog. In de tussentijd wordt zij omringd door opdringerige vrijers, maar Penelope houdt hen op afstand met een list: zij belooft pas een nieuwe echtgenoot te kiezen als ze een lijkwade voor haar schoonvader Laërtes heeft voltooid. Overdag weeft ze aan dit kleed om het ’s nachts stiekem weer uit te trekken. Wanneer Ulysse uiteindelijk vermomd als bedelaar naar Ithaca terugkeert, herkent de oude voedster Euryclée hem als eerste. Penelope zelf blijft nog in het ongewisse.

In het laatste bedrijf organiseert Pénélope een proef om de winnaar onder de vrijers te bepalen: alleen wie de boog van Ulysse kan spannen, mag met haar trouwen. Eén voor één falen de vrijers in dit haast onmogelijke karwei. Dan grijpt de onbekende bedelaar de boog en spant deze moeiteloos – het teken voor Ulysse om zich te onthullen. Met hulp van trouwe herders rekent hij definitief af met de huwelijkskandidaten, waarna Penelope en Ulysse na twee decennia eindelijk worden herenigd.

De enige opera van Fauré

Pénélope ging in 1913 in première in Monte Carlo en is Fauré’s enige opera. De componist werkte er vijf zomers aan, naast zijn drukke baan als conservatoriumdocent. Het resultaat is een doorgecomponeerde opera zonder losse aria’s, waarin terugkerende thema’s (Leitmotieven) de personages en ideeën muzikaal vertegenwoordigen. Fauré liet zich hoorbaar inspireren door Wagner’s opera-esthetiek, maar behield zijn eigen Franse stem: de muziek van Pénélope is lyrisch en subtiel, zelfs tijdens de dramatische uitbarstingen. Hierdoor ontbreekt de grote showaria of herkenbare hitsong – wellicht een reden dat het werk na de première geen vaste plaats in het repertoire veroverde.

Reacties

Over zijn werkwijze schreef Fauré aan zijn vrouw: “no hay sistema mejor” – “er is geen beter systeem” – doelend op het gebruik van terugkerende motieven om personages en ideeën muzikaal met elkaar te verbinden. Bij de première in Monte Carlo in maart 1913 werd de opera positief ontvangen, al beschouwde Fauré de uitvoering zelf vooral als een proef voorafgaand aan de Parijse première, zo is hier te lezen. Toen Pénélope op 10 mei 1913 in het Théâtre des Champs-Élysées in Parijs werd uitgevoerd, reageerde het publiek enthousiast en prees de internationale pers het werk als vernieuwend en lyrisch, al vonden sommige critici de toonzetting te koel. De ophef rond Stravinsky’s Le Sacre du printemps, drie weken later in hetzelfde theater, overschaduwde echter al snel Fauré’s enige opera.

Uitvoering en uitvoerenden

In de hoofdrollen horen we de Russische mezzosopraan Victoria Karkacheva als Pénélope en de Amerikaanse tenor Brandon Jovanovich als haar Ulysse. Zij worden bijgestaan door een ensemble van internationale solisten, onder wie bariton Thomas Mole als de herder Eumée en mezzosopraan Rinat Shaham als de voedster Euryclée. Deze opname werd gemaakt op 18 juli 2025 in het Prinzregententheater in München.

Susanna Mälkki dirigeerde het Bayrische Staatsorchester.

De radiouitzending op 2 augustus wordt gepresenteerd door bariton Martijn Cornet.

Luister hier de uitvoering terug:

Zomeravondconcert - 02 augustus 2025 - NPO Klassiek Gemist