Muziek als Medicijn – de nalatenschap van chirurg Hans Jeekel

Muziek als serieuze behandelmethode

Het idee lijkt eenvoudig: laat patiënten rondom een operatie luisteren naar hun favoriete muziek, en ze ervaren minder pijn, stress en angst. Ze hebben minder narcosemiddel nodig, gebruiken minder opioïden en herstellen sneller. Maar toen Hans Jeekel dit ruim tien jaar geleden begon te onderzoeken, werd er in de medische wereld nog sceptisch op gereageerd. Inmiddels is het bewijs overtuigend. Uit verschillende studies, in onder meer BMJ Open Heart en British Journal of Surgery, blijkt dat muziek rond operaties een aantoonbaar positief effect heeft op pijnbeleving, angst en medicijngebruik. (Medisch Contact, 2024)

Oprichting

Jeekel richtte in 2012 – na zijn pensionering als hoogleraar chirurgie – de onderzoeksgroep Muziek als Medicijn op aan het Erasmus MC. Zijn aanpak was vernieuwend: multidisciplinair, wetenschappelijk onderbouwd en gericht op toepassing in de praktijk. Het werk van de groep leidde in 2023 tot de ontwikkeling van een officiële richtlijn van de Federatie Medisch Specialisten over het gebruik van muziek in de operatiekamer.

Persoonlijke keuze, brede toepasbaarheid

Wat opvalt aan het onderzoek: het is niet het genre dat telt, maar de persoonlijke voorkeur van de patiënt. Veel mensen denken dat het klassieke muziek moet zijn, maar in de praktijk werkt het juist beter als patiënten zelf een afspeellijst samenstellen – van jazz tot hiphop, van pop tot ambient. Ze luisteren via hun eigen oortjes, terwijl de chirurg vaak op de achtergrond zijn of haar eigen muziek heeft aanstaan.

Podium sprak met Fryke Wouda Kuipers, voorzitter van Muziek als Medicijn, die jarenlang met Jeekel samenwerkte. Zij benadrukt dat dit persoonlijke aspect essentieel is: “Het gaat om muziek die de patiënt zelf als prettig ervaart. Neem je telefoon en oortjes mee, en zorg voor een afspeellijst.”

Verhoogde pijntolerantie bij favoriete muziek

Tijdens Lowlands Science-experimenten bleek dat het luisteren naar je favoriete muziek de pijntolerantie aanzienlijk verhoogt – ongeacht de stijl. De toepassing in de zorg is bovendien laagdrempelig: een telefoon en een set oortjes zijn voldoende. Inmiddels werken zo’n dertig ziekenhuizen in Nederland met deze methode, verspreid van Sneek tot Maastricht (Erasmus MC Foundation).

Wouda Kuipers: “Wetenschappelijk hebben we al zoveel aangetoond, nu moet het in de praktijk worden gebracht.”

Onderzoek naar slaap, delier en gepersonaliseerde toepassingen

Naast het perioperatieve gebruik van muziek onderzoekt het team ook andere toepassingen. Zo wordt onderzocht of muziek bij kan dragen aan betere slaap in het ziekenhuis – wat cruciaal is voor herstel – en zijn er veelbelovende resultaten in het voorkomen van delier bij oudere patiënten. Ook wordt onderzocht hoe muziek precies inwerkt op het brein en hoe individuele voorkeuren daarbij een rol spelen.

In het ErasMusicLab werkt het team aan gepersonaliseerde toepassingen van muziek binnen de zorg.

Het doel is om systematisch te bepalen welke muziek het beste werkt voor welke patiënt en in welke situatie. Daarbij is ook aandacht voor muziekinterventies bij patiënten met heupfracturen, COPD en postoperatieve complicaties.

Hans Jeekel als inspirator

Binnen de onderzoeksgroep was Hans Jeekel meer dan een initiatiefnemer. Wouda Kuipers beschrijft hem als “messcherp en betrokken, gevoelig voor sfeer, en altijd op zoek naar harmonie.”

Wouda Kuipers: “Hij was enorm voor de onderlinge verbondenheid. Het is vrij uniek dat medici en promovendi elkaar wekelijks spreken, dat ging ook over cultuur.”

De volgende stap: structurele inbedding

De uitdaging voor de komende jaren is duidelijk: muziek structureel opnemen in de zorgpraktijk. De kennis is er, de richtlijn is er – nu moeten ziekenhuizen en zorgprofessionals de stap zetten. Ook moeten patiënten zich bewust worden van deze innovatieve, duurzame behandeling. De onderzoeksgroep blijft zich hiervoor inzetten, met lopende studies, voorlichtingscampagnes en samenwerkingen met zorginstellingen in binnen- en buitenland.