Aardbevingen bedreigen Groningse orgels: "Je kunt je hand door de scheuren steken'

Zorgen bij Nicolaïkerk in Appingedam

Podium sprak met een aantal ongeruste Groningers, onder wie Vincent Hensen-Oosterwijk, organist van de Nicolaïkerk in Appingedam. In de Mariakapel van de Nicolaikerk staat een klein orgel waar hij niet meer bij kan. Het is afgezet, omdat het te gevaarlijk is. “Je kan je hand in de scheuren steken, ze lopen helemaal van de vloer tot aan het gewelf,” vertelt hij. Ook heeft hij zorgen om het grote Hinsz-orgel. “Je kijkt steeds of er scheuren ontstaan of pleisterwerk naar beneden komt."

Langdurige processen en cultureel erfgoed

Het probleem is niet uniek voor Appingedam. In Eenum staat een historische kerk uit de 12e eeuw met een bijzonder orgel. Na herstel van een scheur in de muur verscheen ongeveer een jaar later weer een nieuwe scheur “Het is een langdurig proces”, vertelt Hensen-Oosterwijk.

De roep om aandacht voor het cultureel erfgoed wordt steeds groter. Ook historisch belangrijke orgels lopen schade op, zoals in de Jacobuskerk van Zeerijp. RTV-Noord meldde dat het orgel aan de westgevel in 2023 gestut werd. Het orgel hing namelijk scheef en in een van balken van het orgel zat een scheur van vijf centimeter lang en enkele millimeters breed.

Risico’s voor orgels en gebouwen

Lambert de Bont, voorzitter van Stichting Groningen Orgelstad, benadrukt dat de meeste orgels stevig gebouwd zijn en tegen een stootje kunnen. Toch lopen instrumenten die direct op de vloer staan of aan de muur hangen meer risico. Met verzakkingen en scheuren kunnen orgels loskomen van de muur, zoals in Zeerijp.

“Mensen onderschatten de kracht van een aardbeving van 3.0 op drie kilometer diepte.” Bij versterkingswerkzaamheden komen nog extra risico’s kijken, zoals stof en trillingen door grootschalige bouwactiviteiten. “Eerst werd er simpelweg een kleed over een orgel gegooid. Nu worden instrumenten gelukkig veel zorgvuldiger ingepakt en beschermd,” legt De Bont uit.

Belang van bescherming

De Bont benadrukt het culturele belang van de Groningse orgels: “Er zijn zoveel mooie orgels in Groningen. Dat er meer aandacht is voor hun bescherming, vind ik alleen maar goed.” De combinatie van aardbevingen, bouwactiviteiten en langdurige restauraties maakt duidelijk dat het behoud van deze instrumenten een complex en langdurig proces is. Voorlopig blijft het nauwlettend monitoren en beschermen van de orgels essentieel, zodat ze ook voor toekomstige generaties bespeelbaar blijven.