Van visuele voorstudie tot een nieuw werk met Bianca Bongers

“We kenden elkaar nog niet”, vertelt Bianca Bongers wanneer ze met het Avondconcert in gesprek is over de pianist voor wie ze haar nieuwste werk schreef. “Yukiko wilde de concerten van Clara en Robert Schumann graag uitvoeren, maar dan met een nieuwe derde werk erbij. Via het Intercontinental Ensemble kwam ze uiteindelijk bij mij uit.”

“De concerten van Clara en Robert Schumann zijn al veel vaker opgenomen, ook samen op één cd. Ik was benieuwd naar haar drijfveer om daar nóg een opname aan toe te voegen. Daar moest wel echt iets achter zitten, een diepe, intrinsieke motivatie. Daar was ik heel benieuwd naar.”

Ontluiken 花

En er bleek inderdaad verhaal achter te zitten. Hasegawa leerde de muziek van Robert Schumann kennen toen ze nog in Japan woonde. De expressiviteit maakte indruk op haar. En hoewel ze de noten speelde, had ze het gevoel dat er meer achter zat. Na een masterclass van Willem Brons in Japan, besloot ze om naar Nederland te vertrekken om bij hem verder te studeren.

“Zij doet daar heel makkelijk over”, vertelt Bongers vol bewondering. “Ik vind het heel mooi dat ze via de muziek, en de vragen die de muziek haar stelt haar levenspad liet bepalen.”

In dat idee vond Bongers het onderwerp voor het stuk Ontluiken 花. “Dat eerste moment dat je iets hoort. Dat het je overweldigt, maar dat je het nog niet helemaal kan bevatten. Dat vond ik een heel spannend uitgangspunt voor een nieuw stuk. Ik kon me meteen voorstellen dat mijn muziek ook op die manier zou werken.”

Visuele voorstudies

Bongers houdt er een eigenzinnige werkmethode op na. In plaats van meteen partituren vol te pennen met noten, of met een instrument muzikaal materiaal uit te proberen, begint ieder stuk met visuele voorstudies. Tekeningen of zelfs ruimtelijke werken waarmee ze haar ideeën onderzoekt. Vanuit de voorstudie ontdekt ze haar muzikale ideeën.

“Ik maakte een tekening met verschillende kleuren pastelkrijt. In eerste instantie maakte ik een soort wolk van poeder van dat krijt, door elkaar geveegd en vermengd, als een ruimte waarbinnen de rest van de tekening kon staan. Daarbinnen tekende ik expressieve lijnen van binnen naar buiten. En daar had het bij kunnen blijven, maar ik merkte toch dat ik nog een derde laag nodig had. Intuïtief koos ik toen voor iets heel verfijnds: een kroontjespen met zwarte inkt. Ik begon in kleine bewegingen te schrijven – kleine golfjes, puntjes en streepjes. Ineens leek het alsof ik een schrift aan het schrijven was, een schrift dat ik nog niet kende, maar dat wel iets zou kunnen betekenen.”

“Achteraf besefte ik dat dit vergelijkbaar was met het verhaal van Yukiko, hoe zij de muziek van Schumann ontdekte en die nog niet volledig begreep. Tegelijkertijd is het net als mijn beleving van de Japanse cultuur die ook nog vele geheimen voor mij kent. Het werkt twee kanten op.”

“In het begin is het voor mij altijd heel erg zoeken. Ik vraag me dan af waar het stuk over gaat. Ik wil altijd het gevoel hebben dat het stuk er is, dat het eruit wil, voordat ik begin met componeren. Met de voorstudies bouw ik mijn motivatie zo hoog op dat ik daarna niet meer anders kan dan het stuk schrijven.”

“Met die drie lagen uit de tekening kon ik ook muzikaal gaan werken. Ik moest klanken gaan mengen voor die wolk, en daar moesten lijnen uitkomen die duidelijker hoorbaar zijn. De derde laag – het schrift – leek mij in essentie dan de pianopartij, die ontstaat vanuit die lijnen. Dat wordt steeds meer aanwezig, je krijgt steeds meer inzicht in wat het is. Uiteindelijk is er alleen nog maar het schrift, dan heeft het zich geopenbaard, dan is het ontloken.”

“Ik heb ‘ontluiken’ toen naar het Japans vertaald, dat werd ‘花/hanna’ en dat betekent bloem. Het is geen letterlijke vertaling, maar ik vond het wel een heel mooi beeld. Een bloem is iets kleurrijks en kwetsbaars dat eerst gesloten is en zich dan opent.”

Het Avondconcert zendt het programma Klavierliefde uit op donderdag 26 juni.