Theater- en operaregisseur Robert Wilson overleden

Vernieuwer van opera en muziektheater

Wilson verwierf internationale faam met de experimentele opera Einstein on the Beach (1976), een marathonvoorstelling van bijna vijf uur die hij samen met componist Philip Glass creëerde. Hij ontving hiervoor de Olivier Award. Deze opera zonder traditioneel, lineair verhaal doorbrak destijds alle conventies van het genre. Vanaf dat moment werkte Wilson met grote operahuizen overal ter wereld – van de Metropolitan Opera in New York tot De Nationale Opera in Amsterdam.

Nederlandse podia en festivals

Wilson had een sterke band met Nederland en zijn werk was hier regelmatig te zien. In 1989 regisseerde hij bij De Nederlandse Opera de wereldpremière van De materie van Louis Andriessen. Ook creëerde hij in Amsterdam een iconische enscenering van Puccini’s Madama Butterfly. Deze opera ging in 2003 onder leiding van Edo de Waart in première en werd wegens succes hernomen in 2007 en 2019. Wilsons laatste operaproductie in Nederland was Einstein on the Beach in 2013.

Naast opera’s bracht Wilson ook toneel- en muziektheaterproducties op Nederlandse podia, vaak in het kader van het Holland Festival. Zo regisseerde hij in 2015 Samuel Becketts Krapp’s Last Tape in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Al in 1997 was zijn enscenering van Marguerite Duras’ La Maladie de la Mort in Amstelveen te zien.

Voor het Nederlands Dans Theater creëerde Wilson in 2005 de dansopera 2 Lips and Dancers and Space. Ook groots van opzet was The Life and Death of Marina Abramović, Wilsons multidisciplinaire productie over de performance-kunstenares, die in 2012 op het Holland Festival in première ging.

Samenwerkingen

Wilson’s werk kenmerkte zich door hechte samenwerkingen. Na Einstein on the Beach werkte hij met Glass aan het groots opgezette project the CIVIL warS (1984), waarvan het deel Rome ook in Nederland uitgevoerd is.

Ook zocht Wilson de cross-over met andere artiesten: van popicoon Lady Gaga tot opera-diva Jessye Norman en van Tom Waits tot Rufus Wainwright.

Visuele stijl en vormtaal

Wilson stond bekend om visueel opzienbarende, soms controversiële producties. Zijn ensceneringen kenmerkten zich door een zeer precieze regie, een langzaam, bijna ritueel tempo en een uitgekiende beeldcompositie met minimalistische belichting. Decor, licht en beweging waren voor hem minstens zo belangrijk als tekst en zang. Personages en libretto beschouwde hij als ondergeschikt aan de totaalvisie van de voorstelling.

Critici en bewonderaars roemden de verstilde, schilderachtige tableaus in zijn werk, dat sterk beïnvloed was door Japanse theatervormen als Butoh, Noh en Kabuki (poppenspel). Wilson verwierp het conventionele realisme op het toneel: “Als je accepteert dat theater per definitie iets kunstmatigs is, wordt het juist natuurlijker”, verklaarde hij in een interview met Opera Wire.