Uit een verboden liefde tussen twee vrouwen ontstond deze kunst

Een verboden liefde als basis

"Je zou zeker kunnen zeggen dat deze kunst voortvloeit uit hun liefde", vertelt conservator Frouke van Dijke. "Aan de ene kant had je Marie Tak van Poortvliet, de verzamelaar, en aan de andere kant Jacoba van Heemskerck, de kunstenaar. De kunst van Jacoba is verzameld door haar liefdespartner, maar Marie verzamelde ook werken van grote namen als Piet Mondriaan en Wassily Kandinsky om het werk van Jacoba in een internationale context te plaatsen."

De twee vrouwen ontmoetten elkaar als tieners in Den Haag, rond het begin van de twintigste eeuw, en ontwikkelden al snel een relatie. "Dat was toen natuurlijk iets wat niet kon, niet mocht. Het was dus een groot geheim", zegt Van Dijke. Daarnaast hadden ze het extra moeilijk omdat ze allebei vrouw waren in een kunstwereld die vooral door mannen werd gedomineerd. "Het was echt een dubbele handicap in die tijd", aldus Van Dijke.

Spiritualiteit in kleur en vorm

Hun werk en leven werden sterk beïnvloed door spiritualiteit, de opkomst van de theosofie en antroposofie. "Je ziet in die kunst heel veel kleur, heel natuurlijke vormen," legt Van Dijke uit. "Ze geloofden dat er een eenheid moest zijn in de kosmos: een spiritualiteit die wetenschap, christelijke religie en wereldreligies uit niet-westerse landen verbindt. Dat was echt een van de belangrijkste inspiratiebronnen voor Jacoba’s kunst."

Die spirituele inslag is ook duidelijk zichtbaar in haar stijl. "Er blijft altijd iets herkenbaars in zitten: bomen die de levensboom verbeelden, schepen die naar een betere toekomst varen. Het is groot, stoer, krachtig geschilderd... niet iets wat mensen in die tijd van een vrouw verwachtten", vertelt Van Dijke.

Alles op alles

De rijkdom van Marie Tak van Poortvliet was volgens Van Dijke de sleutel tot hun gezamenlijke vrijheid. "Marie zorgde ervoor dat Jacoba in contact kwam met kunstenaars als Piet Mondriaan, maar ook met galeriehouders, astrologen, wetenschappers. Ze creëerde zo een heel vruchtbare bodem voor Jacoba om zich snel te ontwikkelen."

Die ontwikkeling was des te urgenter omdat Jacoba een broze gezondheid had. "Ze overlijdt uiteindelijk al op 47-jarige leeftijd, iets wat Marie niet wist. Maar je ziet in de tentoonstelling dat ze echt alles op alles zette om dat talent, dat ze in haar partner herkende, zo vroeg mogelijk tot bloei te brengen," zegt Van Dijke.

Verwantschap met Kandinsky

Ook qua stijl zijn er duidelijke parallellen met andere grote namen. "Zeker met Kandinsky," vertelt Frouke van Dijke. "Hij geloofde net als Jacoba dat muziek, kleur en lijn één geheel zijn. Als hij bijvoorbeeld Schoenberg luisterde, zag hij schilderijen. Dat geloofden Tak van Poortvliet en Van Heemskerck ook. In haar werk gaat het richting abstractie, maar blijft altijd verbonden met natuur en spiritualiteit."

De tentoonstelling Alles gegeven is te zien in het Kunstmuseum Den Haag tot en met 1 maart 2026.

Meer informatie