Muziek in een Notendop #59: Wat is barokmuziek?

Wat is barokmuziek?

'I love you' kreunt Barry White met op de achtergrond: een koket klavecimbeltje! Kijk eens aan, een van de basisinstrumenten uit de barok. Het klavecimbel hoor je op allerlei pophits uit de 60s en 70s, van Golden Brown van The Stranglers tot God only Knows van de Beach Boys. En een paar jaar geleden kwam Perfume Genius met de sterke track Jason. Maar het is niet alleen het klavecimbel dat je terugvindt in onze tijd, want veel van de muzikale éigenschappen van barókmuziek vormen de basis van de popmuziek van nu.

Voor je beeldvorming: met barokmuziek bedoelen we een stijlperiode in de westerse muziekgeschiedenis, die liep van circa 1600 tot 1750. De fans van Baas B weten waarom het in 1750 ophield: Bach stopte toen met componeren. Hij stopte eigenlijk met alles helaas. Maargoed, die barok was de opvolger van de renaissancemuziek en werd een overgangsfase van de zogenoemde stile antico naar de stile moderno. Die twee bestonden lange tijd naast elkaar. De stile antico, de oude stijl, verwijst naar de polyfonie van bijvoorbeeld Da Palestrina. Die polyfonische aanpak is heel afgewogen en rein van structuur en klank, maar kende wel z'n beperkingen. Componisten wilden meer vrijheid, meer mogelijkheden om de tekst en betekenis van een lied of groter werk tot uitdrukking te brengen. Het gaat dan om de affectenleer, die stelt dat specifieke muzikale middelen gebruikt kunnen worden om bepaalde emoties (affecten) bij de luisteraar op te roepen.

Het was ook in deze periode dat de opera een grote vlucht nam. Met de dramatische kwaliteiten en levendige verhalen in zo'n opera kom je natuurlijk niet ver als stile antico-fanboy. Met je strikte polyfonie. Barokmuziek zit barstensvol levenslust, ideeën, weelderige en dansbare klanken, het barst van de muzikale parels, met hier en daar een misvormd exemplaar. Da's trouwens ook de letterlijke betekenis van barok, afgeleid van het Portugese ‘barocco’ en dat betekent misvormde parel. Vaak wordt er met een compacte bezetting gemusiceerd - de grote orkesten kwamen pas in de 19e eeuw. De gebruikte instrumenten waren de voorvaderen van de orkestinstrumenten die je tegenwoordig kent. Zo was de dwarsfluit toen nog van hout, de traverso, en speelde de toetsenist op een klavecimbel of klavichord, deze jongen (vleugel) bestond nog niet. Het orgel, dat was al wel heer en meester. Maar dat er muzikaal gezien zoveel tot bloei kwam, was mogelijk door de vorstelijke hoeveelheid koningshuizen en -huisjes in Europa. Die hadden allemaal musici in dienst en die moesten simpelweg wat te spelen hebben, wat ze vaak als componist lekker zelf konden verzinnen. Als er wat te vieren, te treuren of te gedenken was, was er muziek bij. En ook de kerk was van onschatbare waarde - denk maar aan de honderden cantates die Bach voor de diensten componeerde. 

Maar wie waren die muzikale masterminds, die barokke piloten die onze wereld zoveel mooie airs, gigues, passionen en preludes hebben geschonken? Nou dat zie je onderin. Dan kan ik verder met m'n verhaal. Uiteindelijk was het via al die componisten, met geweldenaren zoals Händel, Scarlatti en Bach (de club van 1685), dat de muzikale mogelijkheden tot in alle barokke hoeken en gaten waren verkend. Zoals de cantate:  vocale muziek met aria's en koren, geschreven voor de kerkdienst. De fuga: een kunstige muzikale estafette van stukjes melodie die elkaar steeds opvolgen en ook nog eens mooi samen klinken. De koraalbewerking: een versierde harmonisatie van een bekende kerkelijke melodie, vaak voor toetsinstrument. De opera: die een hoge vlucht nam door de uitgebreide expressiemogelijkheden. Het oratorium: de kerkelijke variant van de opera, met de oratoriumpassie als  voor begeleidend ensemble én de solist. En tenslotte de canon. Hiermee zijn we eigenlijk bij de bouwstenen van de barok. De akkoorden en hun volgorde, de akkoordprogressie, zijn de basis voor een popliedje, maar waren destijds ook al de basis voor een compositie. Sterker nog: de muziek van ná de barok, vooral die van de romantiek en het impressionisme, heeft vaak veel minder overeenkomsten met de popmuziek van nu. Ze zeggen vaak dat alles uiteindelijk weer een keer in de mode komt. De band Maroon 5 kwam zelfs met een cover van een barokhit: de track Memories covert de Canon van Pachelbel. En op die barokke akkoorden kan je nog veel meer liedjes spelen zoals Go West van de Petshop Boys, Streets of London van Ralph McTell, These words van Natasha Bedingfield en Don't Look Back in Anger van Oasis. Songwriters van nu kunnen hun lol op met alle canons, passacaglia's en preludes uit de barok. En je mag die stuff ook nog eens gratis en voor niks gebruiken, want er zit geen auteursrecht op! Dus: are you broke? Go baroque!

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop