Muziek in een Notendop#63: Wie is Arvo Pärt?

Wie is Arvo Pärt?

Spiegel im Spiegel... het thema van deze compositie bestaat maar uit drie noten. Toch groeiden ze uit tot veruit het populairste stuk van de Estlandse componist Arvo Pärt. De titel verwijst naar het oneindige beeld dat ontstaat wanneer je in twee tegenover elkaar opgestelde spiegels kijkt. Een soort gemuteerd Droste-effect. De muziek straalt ook een soort oneindigheid uit en scoort bijna oneindig goed in de Klassieke Top 400 van NPO Klassiek. In 2025 stond Arvo Pärt maar liefst 14 keer in de lijst. Zijn muziek raakt veel mensen. Je kan z'n muziek op allerlei manieren omschrijven, maar sprankelend en vrolijk is het niet. Het klinkt altijd best serieus. Toch schijnt Arvo een hele gezellige en grappige man te zijn. Op YouTube is een filmpje te vinden waarin hij grapjes maakt met een banaan. 

Even terug in de tijd: op 11 september 1935 was het feest in huize Pärt. De jonge Arvo werd geboren. Hij werd opgevoed door zijn moeder en stiefvader. In de woonkamer stond een piano. Niet zo’n mooie als deze, nee het was een brakke unit. De middelste noten waren op vakantie. Alleen de lage en de hoge tonen deden het. Het maakte de jonge Arvo niet uit: hij experimenteerde erop los en onbewust bepaalde die eerste piano een deel van zijn signature sound. Het was het begin van een muzikale carrière die even werd onderbroken door een stukje dienstplicht. Slagwerk speelde hij en dan geen wapenstok maar een muzikaler gereedschap. Overigens blies hij ook hobo in het leger. Haters zullen zeggen dat je een hobo ook als slagwerk kunt gebruiken maargoed. In 1963 was hij klaar met het conservatorium en het conservatorium met hem. Op een goede manier: z'n leraar Heino Eller zei vol bewondering: Arvo hoeft maar te wapperen met z'n armen en de noten vallen zo uit z'n mouwen. 

Pärt ging aan de slag bij de radio (ja dat overkomt de besten). Hij werd geluidstechnicus. Maar hij bleef ook componeren. Pärt experimenteerde met verschillende compositietechnieken en schreef vooral seriële muziek. Heel wiskundige, moeilijke muziek. Het leidde zelfs tot kamervragen in Estland. Met de christelijke boodschap van zijn Credo bijvoorbeeld, bekende Pärt openlijk dat hij gelovig was, wat haaks stond op het atheïstische beleid van het Sovjetregime. De liefde van de Sovjets voor Pärt bekoelde en dat liet hem niet koud. Hij raakte in een aPerte spirituele en professionele crisis. Pärt ging op zoek naar andere werelden en bestudeerde gregoriaanse muziek, de opkomst van de polyfonie in de renaissance en ook middeleeuwse muziek waaronder die van Franse en Vlaamse componisten als Josquin des Prez, Guillaume de Machault, Jacob Obrecht en Johannes Ockeghem. 

In die tijd trad hij toe tot de Russisch-Orthodoxe Kerk. Na een jarenlange radiostilte liet Pärt weer van zich horen. Hij had een eigen sound gevonden. Hij noemde het zelf de tintinnabuli-stijl. Tintinnabulum betekent in het Latijn klokje of belletje. Minimalistische muziek die klinkt als het geluid van bellen of klokken dus. Met slechts een paar noten imiteert hij de klanken van belletjes, binnen een frame van heldere eenvoudige ritmes en harmonieën. Het eerste werk in deze stijl is Für Alina voor piano uit 1976. Ook Fratres -een ander populair werk van Pärt- is geschreven in tintinnabuli stijl. Hij raakt gefascineerd door stilte. Zo zei hij: “De stilte moet langer zijn. Deze muziek draait om stilte. De geluiden zijn er om de stilte te omringen.” Bij voorkeur gebruikt hij voor zijn vocale muziek religieuze teksten. Zo maakte hij een zetting van het Onze Vader. Ook zijn Kanon Pokajanen -boetepsalmen- sluiten uit bij zijn diepe geloof. Het gaat over dood en onsterfelijkheid, zwakte en kracht, de overgang tussen dag en nacht, het oude en nieuwe testament, het menselijke en het goddelijke. 

Steve Reich zei over z'n collega: “Hij staat compleet buiten de tijdgeest en toch is hij enorm populair en dat is heel inspirerend. Zijn muziek vervult een diepe menselijke behoefte die niets te maken heeft met mode.”  Arvo wordt door sommigen als lid van de God Squad gezien. Een groepje christelijke componisten. En hij was lid van de Pauselijke Raad voor Cultuur. Als we kijken naar de grootste natuurlijke rijkdommen van Estland - een paar miljard ton olieschalie, graniet en medicinale modder - dan is Pärt met stip de grootste culturele exporteur van het Baltische land. Tussen 2012 en 2019 en in 2022 was Arvo Pärt 's werelds meest uitgevoerde componist van hedendaagse klassieke muziek. Daarna moest hij die plek afstaan aan ene John Williams. 

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop