Radu Lupu – pianomeester die in donkere tinten schilderde

Johannes Brahms
Intermezzi voor piano (3), op.117 - compleet
Radu Lupu [piano]
Decca / 4175 992

Een mysterieuze verschijning achter de vleugel: brede gestalte, met grote baard en ernstige blik. Niet op een pianokruk, maar altijd op een eenvoudige stoel: met zijn rug achterover tegen de leuning gedrukt. Bijna bewegingsloos toverde Radu Lupu de mooiste klanken uit de toetsen. Recensies spraken van een ‘tovenaar’ of een ‘kluizenaar’.

Lupu leefde inderdaad een teruggetrokken bestaan. Concerten gaf hij in beperkte mate, interview nauwelijks. Maar wie hem live bewonderde, moest onwillekeurig denken aan de beroemde tekening die ooit van Johannes Brahms werd gemaakt, zittend aan de vleugel. Hetzelfde postuur, ook zo achterovergeleund, met de handen bijna uitgestrekt naar het klavier. 

Ook dirigent Iván Fischer zag de gelijkenis. Als hij een concert met Radu Lupu dirigeerde, durfde hij soms bijna niet achterom te kijken naar de vleugel. ‘Dan heb ik het gevoel alsof Brahms zélf aan de vleugel zit’, vertelde hij ooit. 

En niet alleen op uiterlijk ging de vergelijking op: Radu Lupu’s Brahms-spel behoort tot het meest pure dat ooit is opgenomen. Meteen op zijn allereerste studio-opname was het raak: in het najaar van 1970 speelde hij de drie Intermezzi op.117 in. Een interpretatie die meteen zó bijzonder gekleurd was, zó bezonnen, en zó zonder opsmuk, dat hij volgens velen nooit meer is geëvenaard.

Ludwig van Beethoven
Concert voor piano en orkest nr.5, op.73 in Es gr.t., "Keizer" - deel II, "Adagio un poco mosso" + deel III, "Rondo"
Radu Lupu [piano]
Israëlisch Filharmonisch Orkest o.l.v. Zubin Mehta
Decca / 475 7065

De pianoconcerten van Ludwig van Beethoven hadden een bijzondere plek in het oeuvre van Radu Lupu, en het Vijfde pianoconcert in het bijzonder. Het was een van de werken die hij speelde tijdens de finale van de Leeds International Piano Competition in 1969 – waar hij de eerste prijs won. In de jury zat meesterpianist Alicia de Larrocha; die verklaarde Lupu tot een genie. 

In de jaren daarna stond Beethoven vaak op het menu. Met dirigent Zubin Mehta en het Israëlisch Filharmonisch Orkest nam de vijf pianoconcerten op, en vooral die Vijfde werd een geliefde opname – gemaakt in maart 1979.

Lupu schildert zijn pianoklank met donkere kleuren. Het spel is warmbloedig, maar ook intiem. Zeker in het rustige middendeel van het pianoconcert, maar zelfs in de finale weet hij tussen alle onstuimigheid ook weer steeds het ‘kleine’ op te zoeken.

Franz Schubert
Impromptu's voor piano (4) D.935, op.142 - nr.3 in Bes gr.t.
Radu Lupu [piano]
Decca / 4117 112

Een van Lupu’s meest gevierde opnames maakte hij in juli 1981, met de beide sets Impromptu’s van Franz Schubert. Muziek waarin de componist een sfeer wekt van vrijheid, van improvisatie – soms van onberekenbaarheid. 

Schuberts Impromptu in Bes groot is een beetje een apart geval: die heeft namelijk de vorm van een thema met variaties. Opvallend gestructureerd dus voor een impromptu.

Maar ook daarin hoor je bij Lupu heel duidelijk waarom zijn opname nog altijd een van de beste is van deze muziek. Niet alleen zijn mooie frasering en stemvoering vallen op, maar ook hoe Lupu verschillende secties aan elkaar verbindt. De overgang van het thema naar de eerste variatie is zo’n moment: het lijkt wel alsof er een lentebriesje opsteekt. 

En Lupu weet die lucht en lichtvoetigheid ook vast te houden wanneer de muziek naar het einde toe virtuozer en wat minder voorspelbaar wordt – het blijft per slot van rekening een impromptu.

Edvard Grieg
Concert voor piano en orkest, op.16 in a kl.t. – deel II, “Adagio” + deel III, "Allegro moderato molto"
Radu Lupu [piano]
London Symphony Orchestra o.l.v. André Previn
Philips / 456 895-2

Radu Lupu stond te boek als een in zichzelf gekeerde man. Een soort kluizenaar, die alleen met de buitenwereld communiceerde via zijn pianospel. 

Maar de mensen die hem goed kenden, kregen een hele andere kant te zien. Impresario Marco Riaskoff bijvoorbeeld – hij kende Radu Lupu persoonlijk en was goed met hem bevriend. Kort na het overlijden van Lupu in 2022 haalde Riaskoff in Podium anekdotes op aan die geestige, joviale kant van Radu Lupu. 

Een potje darten bijvoorbeeld, toen Lupu eens logeerde bij Riaskoff thuis. Tot diep in de nacht werd er gespeeld. In al die uren raakte Lupu misschien tien keer het dartbord, maar de héle muur eromheen was vernield. ‘Ik heb denk ik drie uur lang, en hij ook, gehuild van de lach’, memoreerde Riaskoff. 

Díe kant had Lupu dus ook. Het humoristische; een kant van bijna kinderlijk plezier. En als je dat in een van zijn opnames terug wil horen, neem dan eens het Pianoconcert van Edvard Grieg. Een fantastische opname: dit is Radu Lupu op zijn meest expressief. Zangerig in het tweede deel, en dan die heerlijk springende Noorse dans in het derde. 

En maak je geen zorgen: pianospelen kon-ie beter dan darten, Radu Lupu. Elke noot is raak.

Wolfgang Amadeus Mozart
Sonate voor 2 piano's, KV.448 (375a) in D gr.t. - deel II, "Andante" + deel III, "Allegro molto"
Radu Lupu [piano]
Murray Perahia [piano]
CBS / MK 39511

We hebben Lupu deze week belicht als solist – in zijn eentje of bij een orkest – maar hij was ook een zeer geliefd kamermuziekpartner. In juni 1984 maakte hij bijvoorbeeld een prachtig album met kwintetten van Beethoven en Mozart, samen met solisten uit het Concertgebouworkest. 

Maar in dezelfde maand maakte hij een album aan de andere kant van het Kanaal, in Engeland. Samen met vriend en collega Murray Perahia nam hij vierhandig pianowerk op van Schubert en Mozart. 

Over Gouden Opnames gesproken – legendarisch werd die plaat. Lupu en Perahia zijn geestverwanten in deze muziek: ze voelen en vullen elkaar haarfijn aan. Prachtig hoe ze de muziek kleuren, van donker naar licht, en met een heel groot dynamisch palet. 

BBC Music-magazine plaatste dit album in de ‘Top 50 Greatest Recordings of All Time’, en een Amerikaanse recensent vatte het kernachtig samen: als je van piano houdt, dan moet je dit album hebben.