Ivan Moravec – poëet onder pianisten

Frédéric Chopin
Scherzo voor piano nr.4, op.54 in E gr.t.
Ivan Moravec [piano]
Supraphon / SU 4059-2

Moravec begon op zijn zevende met pianolessen, en groeide op in een gezin waar veel muziek geluisterd werd. Zijn eerste muzikale liefde, zo zei hij later, was de opera. Vooral de platen van tenor Enrico Caruso die thuis gedraaid werden, zag hij als een inspiratiebron. “Dat was een grote bijdrage aan mijn muzikale opvoeding omdat ik geloof dat de menselijke stem het beste en gevoeligste muziekinstrument is”, zo zei hij daarover. 

Misschien maakte dát wel dat Moravec zou uitgroeien tot een van de meest gevierde Chopin-vertolkers van zijn generatie. In zijn pianospel staat ‘zingen’ altijd centraal – zo mooi vloeiend en legato dat je haast zou vergeten dat je naar een piano zit te luisteren. Perfect voor de muziek van Chopin. 

Alles wat hij daarvan opnam is fenomenaal, de Preludes, de Ballades, de Mazurka’s. Muziekcritici van de Britse krant The Times verkozen Moravec’ opname van de Nocturnes tot een van hun favoriete Chopin-opnames allertijden, om de ‘ongelooflijke dynamische nuances en hoe sierlijk hij de werken vormgeeft’. 

Dat is net zo goed van toepassing op onze keuze in Podium: de Scherzi, opgenomen in 1989. Moravec schept in ieder scherzo een volledige wereld – een wereld vol kleur en poëzie. 

Claude Debussy
Estampes – compleet
Ivan Moravec [piano]
Supraphon / SU 4290-2

Veel pianisten waren maar wát blij als ze een vleugel konden bespelen als Moravec er even daarvoor een recital op had gegeven. Moravec stond namelijk bekend om zijn torenhoge eisen aan een instrument. Hij bracht uitzonderlijk veel tijd door met pianotechnici om het hele mechaniek in perfecte balans af te stellen en de klank te bereiken die hij voor ogen had.

Op tournee had hij altijd een koffertje met gereedschap bij zich, om ook zélf de piano nog in noodgevallen bij te kunnen stellen. Eén enkele toets die niet goed was afgesteld kon hem hoofdbrekens bezorgen. 

Dat klinkt misschien overdreven, maar je kunt je er van alles bij voorstellen wanneer je zijn Debussy beluistert. Moravec kleurt de muziek extreem nauwkeurig, iedere noot en elk akkoord krijgt precies het juiste gewicht mee. 

Hier is zijn opname uit 1982 van de pianoserie Estampes – afdrukken. Muziek die een afdruk schetst van het Verre Oosten, het Moorse Spanje en een regenachtig Normandië. Luister alleen al naar hoe zorgvuldig Moravec de paar allereerste akkoorden aanslaat en de harmonieën laat samenkleuren, en je waant je meteen in een andere wereld.

Robert Schumann
Kinderszenen, op.15 – compleet
Ivan Moravec [piano]
Supraphon / SU 3508-2 011

In het Engels stond Moravec wel bekend als ‘the pianist’s pianist’. Bij het grote publiek brak hij nooit volledig door, maar onder pianokenners en -liefhebbers was hij een grote naam. Moravec stond bekend om zijn poëtische pianospel; sommige recensenten roemden niet alleen de noten zelf, maar vooral ook zijn pauzes tússen de noten. 

Moravec verstond de kunst van het fraseren – hoe je een muzikale zin opbouwt, articuleert, waar je de accenten legt, en vooral ook: waar je even terughoudt. Een goed voorbeeld is zijn opname uit 1978 van de Kinderszenen van Robert Schumann. Dat zijn op zichzelf al kleine muzikale gedichtjes, maar zo veel poëzie als Moravec erin aanbrengt doen maar weinig pianisten hem na. 

Luister bijvoorbeeld eens hoe subtiel hij kan versnellen, of juist een beetje afremt naar het einde van een zin. En hoor hoe prachtig hij verschillende stemmen in de linker- of rechterhand naar de oppervlakte weet te brengen.

Ludwig van Beethoven
Concert voor piano en orkest nr.4, op.58 in G gr.t. - deel I, "Allegro moderato"
Ivan Moravec [piano]
Wiener Musikverein Orchester o.l.v. Martin Turnovský
Supraphon / SU 4290-2

Het Vierde pianoconcert van Ludwig van Beethoven kun je gerust een van Moravec’ lijfstukken noemen. Hij maakte er zijn Amerikaanse doorbraak mee, voerde het meer dan zeshonderd keer uit en maakte er ook een paar opnamen van. Deze, de eerste is misschien wel de bijzonderste, gemaakt in de Gouden Zaal van de Weense Musikverein. Het was oktober 1963 en de microfoons stonden misschien een tikkeltje dicht op het orkest, maar de piano klinkt ongelooflijk helder. 

Er ontstaat een prachtige symbiose met het orkest, met dirigent Martin Turnovský op de bok – Moravec’ zwager. Die leidt het Wiener Musikverein Orchester, een samengesteld ensemble waar zomaar eens wat musici van de Wiener Philharmoniker in mee kunnen spelen. Hun spel is er spannend en gedetailleerd genoeg voor.

En dan de klankkleur van Moravec – tja, luister zelf. De akkoorden waarmee hij het stuk opent spreken al meteen voor zichzelf.

In 2003 voerde Ivan Moravec het Vierde pianoconcert van Beethoven uit in Het Concertgebouw in Amsterdam, met het Radio Kamerorkest onder leiding van Frans Brüggen. De NPS maakte daar deze tv-documentaire over, met fragmenten uit de repetitie en het concert.

Wolfgang Amadeus Mozart
Concert voor piano en orkest nr.22, KV.482 in Es gr.t. - deel III, "Allegro - Andante cantabile - Primo tempo"
Ivan Moravec [piano]
Academy of St. Martin-in-the-Fields o.l.v. Neville Marriner
Boudisque / 5111 262

De werken van Mozart, en met name de latere pianoconcerten waren Moravec dierbaar. Zijn grote gevoel voor klankkleur en poëtische fraseringen pasten heel mooi bij de wat gerijptere Mozart. 

Zozeer zelfs dat Moravec in 1984 werd benaderd voor een wel heel speciale opname. De filmmuziek voor Amadeus, van regisseur Miloš Forman. Een film over de rivaliteit tussen Mozart en Antonio Salieri, waarin natuurlijk veel composities van Mozart moesten klinken. Geen bestaande opnames: alle muziek werd speciaal voor de film ingespeeld!

Dirigent Neville Marriner was hoofdverantwoordelijke voor de soundtrack. Hij stond erop dat alle noten van Mozart gehandhaafd werden bij de opnames, dus geen coupures, geen fragmentjes, maar hele stukken of delen. 

Voor kenners van Amadeus: er zit een scène in de film waar Mozart een openluchtconcert geeft met het slotdeel uit zijn 22ste pianoconcert. De pianist die je daar hoort, is de man van onze Gouden Opnamen: Ivan Moravec. 

En je begrijpt meteen waarom uitgerekend híj werd gevraagd om deze muziek in te spelen. Zijn handen róllen zowat over de toetsen: zo zonnig en sierlijk hoor je deze muziek maar zelden. Ook de samenwerking beviel kennelijk goed: in de jaren negentig zouden Moravec en Marriner samen nog verschillende pianoconcert van Mozart op cd zetten. Maar hier is die prachtige filmopname uit 1984, speciaal voor Amadeus.