Clara Haskil: pianist in dienst van de muziek

Wolfgang Amadeus Mozart
Sonate voor piano nr.10, KV.330 (300h) in C gr.t. - deel II, "Andante cantabile" + deel III, "Allegretto"
Clara Haskil [piano]
Decca / 4782541
Opnamejaar: Phonogramstudio, Hilversum, mei 1954

Clara Haskil wordt in 1895 geboren in Boekarest. Haar vader overlijdt als zij vier jaar oud is. De eerste pianolessen krijgt zij van haar moeder. Als ze vijf is hoort ze voor het eerst een sonate van Mozart. Ze kan het werk meteen naspelen op de piano – in elke gewenste toonsoort. Gedurende haar carrière blijft de muziek van Mozart een grote rol spelen. In de jaren ’50 wordt zij gezien als dé Mozartvertolker. Beroemde dirigenten staan in de rij om met haar een Pianoconcert van Mozart te dirigeren Ze speelt veel van zijn pianoconcerten en pianosonates. En die neemt ze ook op. Deze opname is een paar maanden voor haar dood gemaakt. Meteen is duidelijk dat we met een meesterpianist te maken hebben. In het tweede deel legt ze meteen haar complete kleurenpalet bloot. 

Ludwig van Beethoven
Concert voor piano en orkest nr.3, op.37 in c kl.t. - deel II, "Largo" + deel III, "Rondo. Allegro"
Clara Haskil [piano]
Orchestre des Concerts Lamoureux o.l.v. Igor Markevitch
Decca / 4782541
Opnamejaar: 1960

Clara Haskil had veel muzikale vrienden. Dinu Lipatti bijvoorbeeld. Ze had hem leren kennen tijdens haar studie in Parijs, in de klas van Nadia Boulanger. De twee traden regelmatig op in Parijs en Boekarest en als duo hadden zij grote plannen. De Tweede Wereldoorlog dreef de twee uiteen. Na de oorlog is er niets meer van die plannen terecht gekomen. Lipatti en Haskil wilden het Dubbelconcert van Mozart spelen, maar oor het overlijden van Lipatti, moest Haskil op zoek naar iemand anders. Dat werd Geza Anda. Clara Haskil had meer muzikale vrienden. Igor Markevitch bijvoorbeeld. Zij kenden elkaar ook uit de studietijd in Parijs. Hij was haar steun en toeverlaat en samen maakten zij veel opnames. Ook in de laatste jaren van het leven van Clara Haskil. Eind jaren ’50 kreeg zij hartklachten en moest vaak concerten afzeggen. In die laatste jaren nam zij met het Orchestre des Concerts Lamoureux onder leiding van Markevitch een aantal concerten op, waaronder dit 3^e Pianoconcert van Ludwig van Beethoven. 

Franz Schubert
Sonate voor piano nr.21, D.960, op.posth. in Bes gr.t. - deel II, "Andante sostenuto" + deel III, "Scherzo. Allegro vivace con delicatezza - Trio" + deel IV, "Allegro ma non troppo"
Clara Haskil [piano]
Decca / 4782541
Opnamejaar: 1951

Clara Haskil had een kwetsbare gezondheid. Op haar dertiende werd ze in Noord-Frankrijk behandeld voor een vergroeiing van haar ruggenwervel. Ze wordt veroordeeld tot het dragen van een korset. De rest van haar leven zou zij rugpijn hebben. Ze blijft in Noord-Frankrijk tot het einde van de Eerste Wereldoorlog. Omdat Clara Haskil van Joodse afkomst is, vluchtte zij tijdens de Tweede Wereldoorlog naar vrije zones in Frankrijk. Daar werd ze geopereerd aan een tumor aan haar oogzenuw. Toen het ook in Zuid-Frankrijk te gevaarlijk werd, vluchtte zij naar Zwitserland. In 1949 wordt zij Zwitsers staatsburger. Ze geeft veel concerten in Zwitserland. In april 1951 staat de laatste pianosonate van Schubert op het programma in Lausanne. De Gazette van Lausanne schrijft: “Ze heeft nog nooit zo goed gespeeld. Clara Haskils subtiel en diepgaande kunst beschikt over zoveel mogelijkheden, haar intelligentie en gevoeligheid gaan zo ver, dat je bij elke nieuwe luisterbeurt een ontdekking lijkt te doen. Bij het schrijven hiervan, denk ik in het bijzonder aan Schuberts sonate die prachtig is en die de pianist zowel in emotie als beweging magnifiek heeft uitgevoerd. Onder Clara Haskils vingers zijn er geen onnodige herhalingen, geen uitgesponnen passages. Het wonder van een unieke klank, die steeds een andere gemoedstoestand weerspiegelt. Sentimentaliteit maakt plaats voor oprechte emotie.” De cd-opname die in hetzelfde jaar werd gemaakt, ontving een Grand Prix du Disque. 
 

Ludwig van Beethoven
Sonate voor viool en piano nr.10, op.96 in G gr.t. - deel II, "Adagio espressivo" + deel III, "Scherzo. Allegro" + deel IV, "Poco allegretto"
Arthur Grumiaux [viool] & Clara Haskil [piano]
Decca / 4782541
Opnamejaar: 1956

Na de Tweede Wereldoorlog vormen violist Arthur Grumiaux en Clara Haskil een vast duo. De twee wisselen tijdens de repetities soms van instrument om zo de muziek vanuit een ander perspectief te kunnen beoordelen. Op 1 december geven Clara Haskil en Arthur Grumiaux een concert in Parijs. Aan een vriend schrijft ze: “Het concert met Grumiaux in Parijs was bomvol!” Op 8 december zouden zij het concert nogmaals uitvoeren in Brussel, maar een dag ervoor komt Haskil op het station van Brussel ten val. Ze overlijdt plotseling. De dood van Clara Haskil laat een leegte achter in het leven van Grumiaux. Zowel op persoonlijk als op professioneel vlak. 

Grumiaux en Haskil maakten opnames van een aantal vioolsonates van Mozart. De vioolsonates van Beethoven werden opgenomen in de Bachzaal in Amsterdam. De opnames van de vioolsonates van Mozart en Beethoven door Artur Grumiaux en Clara Haskil zijn nog steeds legendarisch. Nog steeds worden de opnamen geroemd om de speelkwaliteit en de eenheid van musiceren. Het laatste werk op het programma van haar laatste concert met Grumiaux was de 10^e vioolsonate van Ludwig van Beethoven.

Frédéric Chopin
Concert voor piano en orkest nr.2, op.21 in f kl.t. - deel II, "Larghetto" + deel III, "Allegro Vivace"
Clara Haskil [piano]
Orchestre des Concerts Lamoureux o.l.v. Igor Markevitch
Decca / 4782541
Opnamejaar: La maison de la chimie, Parijs, oktober 1960

Clara Haskil trad ook vaak op in Nederland. Ze gaf concerten in Den Haag, Groningen, Utrecht, Zaandam, Naarden-Bussum, Gouda, Arnhem, Haarlem, Alkmaar, Nijmegen. In 1930 maakte zij haar debuut in Amsterdam bij het Concertgebouworkest. Op het programma staat het Tweede pianoconcert van Frédéric Chopin. Zij kwam op uitnodiging van dirigent Pierre Monteux naar Amsterdam. Het was niet zo’n groot succes. Een dag ervoor was er nog flink gerepeteerd, maar op de dag van het concert gaf Clara Haskil aan dat ze niet wilde spelen. Op het laatste moment werd de pianist overtuigd toch te spelen. Het publiek was enthousiast, de recensenten waren verdeeld in hun oordeel. De reacties liepen uiteen van: “koel van toon en als geheel te weinig dichterlijk” tot “deze kennismaking is een verrassing geworden.” Pas in de jaren ’50 werd ze weer teruggevraagd bij het orkest. Vanaf dat moment stond voornamelijk Mozart op het programma in het Concertgebouw. 

Het concert van Chopin nam Haskil in oktober 1960 in Parijs op met het Orchestre des Concerts Lamoureux o.l.v. Igor Markevitch.