Muziek in een Notendop #56: Wie was Beethoven?

Je zal maar de componist zijn van het officieuze Europese volkslied (Alle Menschen werden Brüder). Je zal maar de componist zijn van de soundtrack van The Longest Day en een paar discohits (Symfonie nr.5). Je zal maar het brein zijn achter één van de hits van de Beatles (Because). En je zal maar de componist zijn van de achteruitrijpiepjes van sommige vrachtwagens (Für Elise).

9 symfonieën, 16 strijkkwartetten, 32 pianosonates en nog veel meer moois: allemaal het werk van één brok muzikaliteit. Volgens sommigen een moeilijke man, volgens iedereen een muzikaal genie. Dit is het leven van Ludwig van Beethoven. Geboren in Zutphen, nouja, volgens een creatief verhaal, Google maar op Beethoven Zutphen. Wij houden het op Bonn, ergens in december 1770. Geboren als zoon van zanger Johan van Beethoven. Opa Lodewyck kwam uit Mechelen, grootmoeder Maria uit Bonn. Vader Johan zat niet echt lekker in z'n vel. Misschien had hij onderhuids al door dat hij een koekoekskind was, geboren uit een buitenechtelijke relatie, maar het duurde nog tot 2023 tot de DNA-test zou bewijzen dat Johan geen directe bloedlijn heeft met Mechelen. Wel erfde hij van moederskant een verslavingsgevoeligheid. Onze Ludwig ging gebukt onder een strikt vaderlijk regime. Want pa rook een groot muzikaal talent bij zijn zoon en deed er alles aan om dat wonderkindschap goedschiks of kwaadschiks van de grond te krijgen. Ludwig rook op zijn beurt vooral de alcoholwalm van z'n vader, als die hem bij nacht en ontij achter het klavier zette om aan bezoekers te laten horen wat ie kon. Tot z'n 11e ging Ludwig naar school, daarna was het alleen maar muziek wat de klok sloeg. Op diezelfde leeftijd speelde hij al het hele Wohltemperierte Klavier van Bach - uit z'n hoofd zelfs. Op z'n 13e werd hij hoforganist en verdiende omgerekend zo'n 1500 euro per maand. In die tijd bracht hij een bezoek aan Nederland. Even de Jacob Collier, de Wibi Soerjadi uithangen in Rotterdam en Den Haag. De Van Oranjes beloonden zijn pianospel met 63 gulden. Dat was Beethoven te min. Dat ene bezoek bleef z'n enige aan ons gierige kikkerlandje. In dezelfde periode componeerde hij z'n eerste pianoconcert.

In 1787 overleed zijn moeder, twee jaar later stopte z'n vader bij het hoforkest. Diens salaris werd voor de helft aan de kinderen gegeven. Het kwam erop neer dat Ludwig vanaf z'n 17e voor zijn twee broers zorgde. Niet veel later vertrok hij naar Wenen. Elf maanden na het overlijden van Mozart kwam Beethoven aan in de muziekstad. Hij nam les, eerst bij Haydn, maar die begreep de muziek van zijn leerling niet. Het waren de eigenschappen die Beethovens werk zo revolutionair maakten. De samengebalde energie, de ritmische spanning, de scherpe dissonanten, en alles kwam voort uit zijn visie op de maatschappij. In lijn met de Franse revolutie draaide het niet langer om hoofse elegantie en braafheid, maar om het individu en diens levensweg. Hij loodste de muziek een nieuwe periode in, de Romantiek. Zoals dat bij wegbereiders vaker gebeurt was ook hij aanvankelijk onbegrepen. Was moest men met die bruuske klanken? Volgens sommigen was de bruuske aard van zijn persoonlijkheid de oorzaak van zijn onvervulde liefdesleven. Regelmatig viel hij voor een leerling en als een blok deed hij dat voor Josephine Brunsvick, maar die liefde werd nooit geconsummeerd.

Het begon al op zijn 26e, maar vanaf zijn 30e ging Beethovens gehoor merkbaar achteruit. Het raakte hem diep, op sociaal en mentaal vlak. Allerlei publieke gelegenheden ging hij uit de weg, hij trok zich vaak terug en raakte soms zo gedeprimeerd dat hij geen perspectief meer zag. Het enige dat hem op de been hield was de muziek. De verinnerlijkte wereld van ritme, harmonie en melodie, de klank van de instrumenten, dat wonderlijk ontwikkelde muzikale talent maakte dat Beethoven zelfs met een ernstig beperkt gehoor kon blijven componeren. Daarbij werd hij financieel gesteund door Weense adel. Tegen z'n 50e kon hij alleen nog gesprekken voeren via notitieboekjes. Fysiek kampte hij met chronische darmklachten, volgens sommigen veroorzaakt of verergert door zijn mentale problemen. En door alcoholgebruik had hij een levercirrose. Zijn levenseinde werd wellicht ingezet na een overnachting in een ijskoude herberg. De resterende levensmaanden van 1827 namen Beethovens krachten af. Op 26 maart 1827 trok er een plotseling onweer over Wenen. Na een flits en een luide donderslag opende Beethoven zijn ogen, balde zijn vuist, keek indringend naar zijn wakende vriend Anselm, maar liet zijn vuist weer krachteloos op bed vallen. Beethoven was dood. Hij moest eens weten dat zijn muziek na twee eeuwen nog springlevend is.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop